Hadi bir oyun oynayalım!
Aşağıda gördüğünüz şekillerden hangisinin “Bouba” hangisinin “Kiki” olduğunu söyleyebilir misiniz?
Eğer soldaki şeklin “Kiki”, sağdaki şeklin ise “Bouba” olduğunu söylediyseniz Bouba/Kiki testine katılan insanların %95’i ile aynı cevabı vermişsiniz demektir.
2001’de California San Diego Üniversitesi akademisyenleri Vilayanur S. Ramachandran ve Edward Hubbard, gerçekleştirdikleri bir deneyde Amerikalı üniversite öğrencileri ve Hindistan’da Tamil dili konuşanlardan oluşan bir grup katılımcıdan yukarıda gördüğünüz iki şekilden hangisinin “Bouba” hangisinin ”Kiki” olduğunu tahmin etmelerini istemiş. Katılımcıların %95’i soldaki şekli “Kiki”, sağdaki şekli ise “Bouba” kelimeleriyle eşleştirmiş.
Doğru ya da yanlış cevabı olmayan bu deneyin kökleri 1929’da Alman psikolog Wolfgang Köhler’in yapmış olduğu benzer bir deneye dayanıyor. Köhler, Kanarya Adaları’nın en büyüğü Tenerife’de yaptığı deneyde ada halkına hangisi “Takete” hangisi “Baluba” şeklinde benzer bir soru sormuş. Ada halkının büyük bir çoğunluğu keskin ve sivri köşeli şekli “Takete”, yuvarlak hatlı şekli ise “Baluba” ile eşleştirmiş.
Yetişkin insanların kelime hazinelerinin sesleri anlamlandırmalarında etkili olmuş olabileceğinden şüphelenen Kanadalı gelişim psikolojisi profesörü Daphne Maurer’ın da aralarında bulunduğu bir araştırmacı grubu ise Ramachandran ve Hubbard’ın sorusunu 2,5 yaşındaki çocuklara da sormuş ve dilin nesne ve seslerle ilişkilendirilmesine dair önemli bir bulgu elde etmişler.
Bu test, farklı anadiller konuşan ve farklı yaş gruplarındaki insanlarda uygulandığında insanların her zaman bu ilişkilendirmeyi yapabildikleri görülmüş.
Nedeni tam olarak açıklanamasa da nörobilimci Ramachandran ve Hubbard, bunun sinestezi olarak adlandırılan beyinde duyular arasındaki çapraz bağlantıların kurulması sonucu ortaya çıktığını savunuyor. Yaklaşık yirmi insandan birinde görülen sinestezi, bir sesin bir görüntüyü, tadı ya da hareketi çağrıştırabildiği anlamına geliyor.
Ancak Bouba/Kiki testi sinesteziyi farklı derecelerde de olsa hepimizin içgüdüsel olarak deneyimlediğini gösteriyor. Çoğumuz keskin köşeli veya yuvarlak hatlı şekilleri dudak hareketlerimizin kapalı-açık veya dar-geniş olmasıyla ilişkilendiriyoruz.
Bu sebeple Bouba/Kiki etkisi, sesleri nesnelerle ilişkilendirme şeklimizin rastgele olmadığına ve bu yolla dilin evrimsel gelişimine dair ışık tutuyor.
Beynimizin şekil ve sesleri nasıl ilişkilendirdiğini tasarım ve markalaşma üzerine etkisiyle de anlayabiliriz. Marka adı, müşterinin markayla ilk karşılaşma noktasıdır: Keskin mi? Yumuşak mı?
Ancak bir marka ile ilgili çağrışımlarımız kelimelerin de ötesine geçer. Markalar, müşterilerine veya potansiyel müşterilerine hitap edebilmek için tüm kapsamlarıyla marka kimliklerini desteklemeli ve tutarlı olmalıdır.
Markalar bu sebeple marka adı, logo, yazı tipi, kurumsal renkler, web sitesi veya mobil uygulaması ile birlikte marka kimliğine ait olan tüm ayrıntılarda tutarlı olmalı ve tek bir ses tonuyla hitap edebilmelidir.
- Ürün ses tonunun ne olduğundan ve nasıl oluşturulduğundan, UX Writing'i anlattığımız rehber yazımızda bahsetmiştik, göz atmayı unutmayın.-
Marka kimliği tasarımı bir karakter tasarımına da benzetilebilir. Karakter tasarımcıları, görsel dil aracılığıyla bizlere karakterin kişiliği hakkında birkaç saniye içinde fikir verir.
Pixar animasyonlarında gördüğümüz iyi karakterlerin yuvarlak yüz hatlarına kötü karakterlerin ise keskin ve köşeli yüz hatlarına sahip olması tesadüf olamaz değil mi?
Yeterince spoiler yediğimizi düşünerek verebileceğimiz bir diğer örnek ise Kore yapımı ünlü Squid Game dizisindeki askerlerin rütbelerine göre taşıdıkları şekiller olabilir. Askerlerin rütbeleri yükseldikçe taşıdıkları geometrik şekillerin köşe sayılarındaki artışı fark ettiniz mi?
Kullanıcılar da bir web sitesini veya mobil uygulamayı ziyaret ettiklerinde birkaç saniye içinde markanın kimliği ve yaratmak istediği izlenim hakkında fikir edinebilmelidir.
Araştırmalar Bouba/Kiki ile uyumlu şeyleri sevdiğimizi, uyumlu olmayanlardan uzaklaştığımızı gösteriyor. Örneğin; sitenizin adı veya ürününüzün adı yuvarlaksa yani “Bouba” satıyorsanız bu, sitenizin görsel tasarımına da yansımalıdır.
Bu sebeple web siteniz ve mobil uygulamanızda kullandığınız tüm UI elementlerin de marka kimliğinizle uyumlu ve tutarlı olması gerekir.
Bouba/Kiki etkisine uygun olarak keskin hatlı UI elementleri daha profesyonel, ciddi, güçlü ve güven veren bir görünüm yansıtırken; yuvarlak hatlı UI elementleri samimi, arkadaş canlısı ve ulaşılabilir bir hissi temsil eder.
Bu yüzden soldaki butonu bir sosyal medya uygulamasında, ortadaki butonu eğitimler veren bir sitede, sağdaki butonu ise bir sigorta şirketinin sitesinde görmeniz daha muhtemeldir.
Bir e-ticaret sitesi güvenilir görünmek isteyebilir ama aynı zamanda ulaşılabilir de olmak isteyebilir. O hâlde bu e-ticaret sitesi için soldaki kart yapısı daha uygun olabilir. Öte yandan bir banka sadece güvenilir ve ciddi görünmek isteyebilir. Bu durumda da bu banka için sağdaki kartı önerebiliriz.
Son bir oyun daha, sizce okuduğunuz bu yazı “Bouba” mıdır, yoksa “Kiki” midir? 😉
Bu içeriği beğendiyseniz, psikolojide sıklıkla kullanılan priming kavramının UX Design alanında nasıl bir tekniğe dönüştüğünü anlattığımız bu yazımız da ilginizi çekecektir.
