UX Benchmark, ürününüzün spesifik metrikler kullanılarak kullanıcı deneyiminin değerlendirilmesi veya piyasadaki benzer ürünlerle karşılaştırılması için uygulanan tekniktir. Ürün tasarımınızın zaman içinde nasıl ilerlediğini ve rakiplerine kıyasla nasıl bir sıralamada göründüğünü, piyasadaki yerini değerlendirmemize yardımcı olur.
UX sınırları olmadan genel olarak benchmark kavramına bakacak olursak; benchmark bir ürünün belirlenen bir sabite göre anlamlı ilişkiler kurularak seçilen diğer ürünlerle kıyaslanmasıdır. Seçilen ürünler ve anlamlı ilişkilerin bir araya gelmesiyle bir benchmark uzayı elde ederiz. Bu uzayı görsel olarak tanımlayacak olursak; ortada kendi ürünümüzü temsil eden bir daire olsun, etrafında kıyasladığımız ürünleri temsil eden daireler ve tüm daireler arasındaki ilişkiyi gösteren ağ yapıları var. Tüm bu elementleri bir daire üzerine koyarsak bu daireye benchmark uzayı diyebiliriz. Tüm ürünleri ve ilişkileri bir arada tutan bu benchmark uzayı fikirlerimizin üretilmeye başladığı alandır. Bu uzay tanımlı olduğunda çalışmamızın durumu kafamızda daha iyi canlanır, çalışmaya olan hakimiyetimiz artar ve daha verimli sonuçlar elde etmeye başlarız.
Size 'renk' desem ve pencereden dışarıya baksak, anlamsız bir şekilde pencereden dışarıya bakarız ama size kırmızı desem ve pencereden dışarıya baksak, kırmızı renkleri yakalamaya başlar, belki daha önceden hiç fark etmediğimiz kırmızı renkli bir objeyi fark ederiz ve belki de objenin kırmızı olmasının çevresiyle olan ilişkisini düşünmeye başlarız. Renk kelimesiyle sonsuz evrende kaybolan beynimiz, kırmızı kelimesiyle tanımlı hale gelerek kendisine bir uzay yaratır ve düşünmeye tetiklenir. Benchmark çalışmasının tanımlı olması da bu şekildedir aslında.
Çalışmanın tanımlanması esnek bir uzay elde etmemizi sağlar ki tasarımda da esnek olduğumuzda daha yaratıcı sonuçlar elde ederiz. Örneğin bir e-ticaret sitesi projesi için benchmark çalışması yapacağım. Çalışmamı benzer, rakip ve öncü firmaları incelemekle sınırlandırmak uzayın esnekliğini zayıflatır. Ama bunların yanında farklı sektörler ve teknolojideki yeni gelişmeler gibi konularla çalışmamı beslemem uzayımı esnetir ve daha fazla veri elde ederek fikir çeşitliliğini artırır. Farklı konulara ulaşmam ise var olan benchmark alanımın etrafındaki alanları tanımlamamla oluşacaktır. Benchmark uzayımın etrafını tanımlamak ise yine kendi uzayımın tanımlı olmasıyla alakalıdır. Benchmark uzayının tanımlı olması için ''Benchmark'ın 5N1K'sı'' bize kılavuzluk edecektir.
Benchmark farkında olarak yada olmayarak yaptığımız bir kavram olabilmektedir. Örneğin; müşteriden bir brief aldık ve yapacağımız ürünün nasıl bir ürün olacağını kafamızda canlandırabilmek için çalışmaya benzer ürünleri incelemekle başlarız. Bu bir benchmarktır. Yapacağımız ürünü anladıktan sonra fikirler üretmeye başlarız ve ürün kafamızda detaylanmaya başlar. Ürün detaylandıkça detayları anlamak için detayların benzerlerini incelemeye başlarız. Bu da bir benchmarktır. Yaptığımız bu tarz çalışmalar projenin akışında gelişen ve belki benchmark olarak isimlendirmediğimiz ama benchmark olan çalışmalardır. Bu çalışmaların benchmark farkındalığı ile yapılması proje süreçlerimizin daha verimli ilerlemesini ve projelerimizin daha verimli sonuçlanmasını sağlar. Benchmark farkındalığımızı arttırarak bize araştırma sürecinde kılavuzluk edecek yapıyı Benchmark'ın 5N1K'sı olarak adlandırıyoruz. Benchmark tanımlamamızı hatırlayacak olursak:
Benchmark bir ürünün belirlenen bir sabite göre anlamlı ilişkiler kurularak seçilen diğer ürünlerle kıyaslanmasıdır.
Bu kılavuz anlamlı ilişkilerin oluşturduğu ağ yapısını tanımlamızda bize yardımcı olan bir kılavuz olacaktır.
Kılavuz 6 sorudan oluşmakta ve benchmark çalışmasına bu soruları yanıtlayarak başlıyoruz. Tabiki Benchmark uzayımız gibi bu yapıda esnek bir yapıdır ve projenin ilerleyen aşamalarında eklemeler ve çıkarmalar yapılarak farklılaşabilir. Şimdi soruların ne anlama geldiğini inceleyelim:
Projemizin dinamiklerine göre belirlediğimiz kıyaslanacak sektörler; rakip sektörler, benzer sektörler ve lider sektörler olabilir. Bu başlığın altına incelenecek ürünleri ekliyoruz. Örneğin X firması için benchmark çalışması yapıyorum ve Y firması X firmasıyla aynı sektörden başka bir firma. Y firmasını başlığın altına yazabilirim.
Bu soru projenin briefi ile ilişkili olan bir soru ve aslında projenin amacının ne olduğunu soran bir soru. Örneğin X firmasına web sitesinde iyileştirme çalışması yapılacak.
Örneğin; X firmasının anasayfa deneyimini güçlendirmek ve bu sayfada bir iyileştirme çalışması yapmak istiyoruz. Bu sorunun altına anasayfa yazabiliriz. Yani aslında kıyaslanacak şeyin ne olduğunu belirliyoruz.
Benchmark çalışmaları için çok farklı toollar kullanılabilir. Bir excel dosyasında da yapabiliriz bir word dosyasında da. Bizim Önerimiz Miro Board çünkü sınırsız Miro alanında görsel ve metinsel içerikleri bir araya getirmek ve bunlar arasındaki ilişkileri yaratarak görebilmek çok kolay.
Bu soru projenin deadline ı olabilir veya sizin belirlediğiniz bir süre olabilir. Aslında tamamen projeye göre özelleşmiş bir süredir.
Bu sorunun cevabı da proje için özelleşerek, çalışmayı yapan kişinin çalışma yöntemine göre oluşmaktadır. Fikir vermesi için bazı örnekler verelim:
Bir X Markası için benchmark çalışması yapacağım ve hem mobil hem de desktop da anasayfa örnekleri incelemem gerekiyor. Alt alta iki satırı Mobil ve Desktop olarak adlandırıyorum. Yan yana ilerleyen sütunları ise Marka isimleriyle adlandırıyorum. Satırlar ve sütunların kesiştikleri alanlara anasayfa görsellerini ekliyorum. Eklediğim görsellerde dikkatimi çeken yerleri işaretliyorum ve yanlarına notlar ekliyorum. Bu şekilde incelmek istediğim tüm markaları değerlendirdiğim bir benchmark uzayı elde ediyorum. Yaptığım bu çalışmada gruplandırma yaparak çalışmanın alanlarını tanımladım, işaretleme yaparak ve notlar alarak ise projeyle ilgili detaylara inerek fikirler oluşturmaya başladım. Bu örnek çalışmadaki başlıklar ve yaratılan alanlar projenin dinamiklerine göre değişerek çalışmanın temel yapısını belirlemektedir. Ayrıca not alma işaretle gibi kullanılan yöntemler yine projenin dinamiklerine ve sizin çalışma yönteminize göre çeşitlendirilebilir.
Sonuç olarak Benchmark'ın 5N1K'sı ile çalışmamıza kılavuzluk edecek bir yapı oluştururken çalışmanında kafamızda daha iyi canlanmasını sağlamaktayız. Peki neden böyle bir çalışma yapılıyor? Benchmark ne işe yarar?
Bir sandalye olduğumuzu düşünelim ve hangi sandalye olduğumuzu bulmaya çalışıyoruz. Sandalye nedir? diye sorarak araştırmaya başladığımızda pek çok sandalye türüyle karşılaşırız; plaj sandalyesi, dinlenme sandalyesi, ofis sandalyesi, dişçi sandalyesi... Ofis sandalyesi olduğumuzu keşfettikten sonra ofis sandalyelerini araştırmaya başlıyoruz ve pek çok ofis sandalyesiyle karşılaşıyoruz. Peki ben hangi ofis sandalyesiyim? Benzer ürünler inceleyip ve kıyaslamalar yaptığımda özelliklerimi keşfetmeye ve ne tarz bir ofis sandalyesi olduğumu bulmaya başlıyorum. Böylece kendimi ve özelliklerimi keşfederek kendime neler ekleyebilirim kısmında düşünmeye başlıyorum. Kendimi, ürünümü yada projemi keşfetmek kendimle yada çevremle ilgili tanımlamaların güçlenmesini sağlıyor.
Gözlem yapmak benchmarkın en önemli eylemlerinde birisidir. Ürünümüzünün kullanımı, kullanıcı davranışları vb pek çok konuda fikir sahibi olmamızı sağlar. Bununla ilgili UX dünyasının en çok bilinen örneklerinden birisi olan Norman Doors örneğini vermek istiyorum. Don Norman bir gün arkadaşının pull or push şeklinde çalışan kapıları kullanımını izlerken kullanıcı davranışıyla ilgili bir sorun tespit ediyor. Kullanıcı her iki tarafın da kolu olan kapıları itme yada çekme hareketlerinden hangisiyle açacağını öngöremediği için bazı kapıyı açma sorunu yaşamaktadır. Bu noktada kullanıcıya kapının açılış şeklini anlatan 'Push' ve 'Pull' yazıları bazen işe yaramamaktadır. Eylem tanımının ürünün formuyla çözülebileceğini ve yazı yazmanın gereksiz olduğunu düşünen Norman'ın fikirleri aslında bu şekilde ortaya çıkmıştır. Burada kullanıcı davranışını gözlemlemek kullanım sorunlarını açığa çıkarmıştır. Kısaca gözlem önemlidir ve benchmark çalışmaları gözlem yapmamızı sağlayarak olumlu veya olumsuz özellikleri görmemizi sağlar.
Henry Ford 1912'de yapmış olduğu bir mezbaha ziyaretinde bantlı sistemi otomotiv sektörüne aktararak seri üretim sisteminin doğmasını sağlamıştır. Henry Ford'un yapmış olduğu bir benchmark örneğidir. Bu örnekte benchmark çalışmasının bir fikrin doğmasına nasıl ilham kaynağı olduğunu görmekteyiz. Aynı zamanda bu örnekte farklı disiplinlerin benckmark uzayını beslediğini görmekteyiz. Benchmark aynı disiplinler, sektörler yada ürün grupları arasında olmak zorunda değildir. Farklı örneklerle benchmark uzayını genişletip kendimize ilham kaynakları yaratabiliriz. Esnek uzay kavramını anlatırken de bahsettiğimiz gibi, benchmark uzayının etrafındaki alanları keşfetmek daha fazla fikir üretmemizi sağlamaktadır.
Benchmark çalışması yaparken incelediğimiz örneklerde lider firmaları usta olarak adlandırırsak, ustaları incelememiz ve onların izledikleri yolu anlamamız bizim kendi yolumuzu çizmemizde bize mentörlük edecektir. ''Ustasını takip eden çırak kendi yolunu bulur'' şeklinde tanımlayabileceğimiz bu davranış bize her zaman yeni ufuklar açarak kendi yöntemlerimizi geliştirmemizi sağlayacaktır.
Kıyaslama yaparken incelediğimiz örnekleri birbirleriyle karşılaştırarak bu örnekler arasında ilişkiler kurmaya başlarız. Böylece aslında örneklerin iyi ve kötü yönlerini görmeye başlar ve dikkat etmemiz gereken noktaları tespit etmiş oluruz. Örneğin; iki e ticaret sitesi örneği düşünelim. Bu sitelerin search barlarının birbirlerinden farklı olduğunu görüyoruz ve hangisinin daha avantajlı olduğunu düşünmeye başlıyoruz. Bu farkın fonksiyonel olarak siteyi etkileyip etkilemediğini anlayabilmek için belki bu konuyla alakalı araştırmalar olup olmadığını araştırıp araştırmalardan elde ettiğimiz verilerle search barın e ticaret siteleri için önemini keşfedebiliriz.
Benchmark çalışması güçlü veriler elde etmemizi sağlayan bir çalışmadır ve bu çalışmada tanımların güçlü olması önemlidir. Tanımlamaların güçlü olması için benchmarkın ne olduğunu anlamamız gereklidir. Bir benchmark çalışmasını daha tanımlı hale getirebilmek için ise Benchmark'ın 5N1K'sı çalışmada bize rehberlik edebilecek bir yapı olarak kullanılabilir.
Benchmark planı çıkarabilmek için bir de benchmark çeşitlerini bilmek gerekir. Hangi durumlarda hangi çeşidi kullanabileceğinizi, IoX ekibimizden İrem Nur Akdemir'in hazırladığı "Benchmark Çeşitleri ve Örnekleri" adlı içeriğimizden öğrenebilirsiniz.
