Bu İçerikte Yer Alan Ana Başlıklar:
• Etkili Bir Personada Olması Gerekenler Nelerdir?
• Hangi Personayı Tercih Etmeliyim?
• Bonus: Bir Başkadır - Persona
• Userspots Persona Space Quiz
Bu içerik ile; bir ürünün tipik, bu mutlaka kullanıyordur, dediğimiz hedef kullanıcısının kurgusal ama gerçekçi bir açıklaması olarak tanımladığımız personanın detayda ne olduğunu, nasıl yapıldığını, yaparken hangi yolları izlememiz gerektiğini öğreneceksiniz. Design Monday adlı challenge serimizden, katılımcılarımızın hazırladığı örnek persona çalışmalarını da inceleyebileceksiniz.
Userspots'tan persona servisi alabilir ayrıca Userspots Akademi'de online olarak devam eden; UX Araştırma Eğitimi, One Day Customer Journey Map Eğitimi, UX Eğitimi ve Design Thinking Eğitimi'ne katılarak "persona" çalışmasını uygulamalı olarak deneyimleyebilirsiniz.
Persona hepimizin bir şekilde aşina olduğu, tasarıma biraz ilgisi olan insanın bile mutlaka bir kez denediği ve sonuçta hepimizin ‘Aman canım en kolayı, hemen yaparım’ dediğimiz yöntem. Şimdiden söylemiş olalım, bu buzdağının görünmeyen kısmı, hazır olun!
En kolayı olarak gördüğümüz ve belki kullanıcı deneyimi tarihinin en yanlış anlaşılan çıktılarından biri olan persona aslında ne süreçlerden geçiyor bu yazımızda bunlara göz atacağız.
Sıkıcı bir sözlük tanımıyla başlamak gerekirse Persona; ortak davranış, motivasyon ve beklentileri paylaşan bir hedef kitlenin küme temsilidir diyebiliriz. Bir ürünün tipik, bu mutlaka kullanıyordur, dediğimiz hedef kullanıcısının kurgusal ama gerçekçi bir açıklamasıdır. Gerçek yaşayan bir insan değil fakat insan yerine bir ‘arketip’tir. Sürece daha iyi dahil edebilmek için gerçek insanlarmış gibi tanımlanmalılardır. Belki okuduğum persona tek bir kişi gibi görünür ancak yüzlerce insanın tek temsili olabilir.
Bir bakıma araştırma sonuçlarının akılda kalması ve somutlaştırılması için kullanılan bir yöntem.
Yani ben personayı ‘Beyaz Yakalı’ veya ‘Ev Hanımı’ diye tanımladığımda aslında yeterince detaya inmemiş oluyorum çünkü bu isimleri herkeste farklı bir algı uyandırabilecek şekilde ucu açık bırakmış oluyorum. Fakat sağlam bir kullanıcı kitlesi oluşturmak istiyorsak ipin ucunu bu kadar bırakmak olmaz. Ev Hanımı yerine ‘Ev Hanımı Sibel’ deyip, sonra bu Sibel kimdir, nedir anlatmaya başlarsam işte o zaman herkeste genel geçer bir algı yaratabilirim.
Asıl amacımız tasarım yapmak. Persona da tasarım yaparken kullandığım araçlardan bir tanesi. Tasarımda bize ne sağlıyor peki? Bir insan için yapacağımız tasarımda tabii ki en önemli parametrelerden biri yine insandır. Son zamanlarda iyice popülerleşen ve aslında farkında olmadan yıllardır kullandığımız ‘İnsan Merkezli Tasarım’ da bu fikrin isim bulmuş hali. Persona, insana yapacağım tasarım için yine insandan bilgi almamı teşvik eden ve kolaylaştıran veri diyebilirim. Öncelikle, tasarım kararları alacağımız zaman hedefimize odaklanmak için hedef kullanıcılarla empati kurmamız gerekir ve persona buna zemin hazırlar, aynı zamanda herkes için tasarım yapma girişiminden uzaklaşarak hedef odaklı ilerlememize yardımcı olur. Personamda toplanan veri kümesi sayesinde, tasarımımı yapacağım insan grubunu yakından tanıyabilir ve anlayabilirim. Onların motivasyonlarını, acı noktalarını kendiminmişcesine benimseyebilirim. Ve persona beni benliğimden çıkararak, az önce bahsettiğim ‘Ev Hanımı Sibel’ gibi hissetmemi sağlar.
Ne demek Sibel gibi hissetmek?
• Karşımızdakini anlayıp onun yerine kendimizi koyabilmek.
• O kişinin hikayesine göre davranışlarını tahmin edebilmek.
İşte tam bu anda, kendimi Sibel hissedebildiğim anda, bilirim ki sağlam bir tasarım sürecine adım atıyorum. Bu nedenle persona tasarımın temel taşlarındandır demek yanlış olmaz.
Persona yaparken olmazsa olmaz dediğimiz en önemli 2 şey:
Hikaye ve Karakter
3 kelimeyle personayı anlatacak olursak:
Veriyi topla, Segmente et, Üret
İşte bu kadar.
Bu üç kelimeyi dallandırarak kısaca alt kümelerinden ve bunların neler olduğundan bahsedelim.
1. Veri Topla
Araştırma: Hedef kitleniz hakkında bilgi sahibi olmak ve karakter oluşturmanın ilk aşamasıdır.
Kullanıcı verisi elde etmek için birçok kaynak vardır, işte size başlamanız için birkaç öneri:
• Elinizde olan her türlü bilgiyi kullanmak. Müşterileriniz hakkında bazı fikirleriniz olabilir. İster geçmişte biraz araştırma yapmış olun, ister sadece herhangi bir şekilde öğrendiğiniz bir bilgi olsun.
• Varsayımlarda bulunmak. Bir süredir bir ürün üzerinde çalışıyorsanız, kullanıcılarınız hakkında oldukça doğru varsayımlar yapmak için yeterli bilgiye sahip olabilirsiniz.
• İnternet analizi. Bu, yeni dönemde kullanıcı verilerinin altın madenidir. İlgili olduğunu siteleri karıştırmaktan oradaki insanlarla iletişim kurmaktan çekinmeyin.
• Kullanıcılarla röportaj yapmak. Hiçbir şey gerçek bir insanla konuşmaktan daha iyi olamaz.
• Anketler yaparak istatistiksel veriler toplamak.
2. Segmente Et
Kitleyi Segmentlere Ayırma: Kişinin, hedef kitlenizin bir bölümünün görüntüsü olduğunu unutmamak önemlidir. Bir kişi tüm hedef kitlenin yüzü olamaz. Birden çok karakter, birden çok personayı oluşturabilir bunları birbirinden ayırmak önemlidir.
3. Üret
Veri toplamayı ve segmentasyonu tamamladıktan sonra, nihayet bir karakter oluşturmaya başlama zamanı! Buna en temel bilgiler olan demografik bilgilerle başlamak mantıklıdır.
Demografik Bilgiler: Gerçek demografik veriler, gerçek empatiyi geliştirmek için çok önemlidir. Bu bölümün içine isim, fotoğraf, yaş, medeni durum, iş, gelir, ikamet vb. gibi en temel verileri eklemelisiniz.
.png)
Persona Arkaplanını Tanımlama: Burada, ne kadar çoksa o kadar iyi, temel kuraldır. Personanızın kişisel geçmişi hakkında ne bilgi varsa her şeyi yazın. Öte yandan, karmaşa ve kafa karışıklığına neden olabilecek gereksiz bilgilerden kaçının.
Persona Hedeflerini Tanımlama: Bu aşama son derece önemlidir çünkü hedeflerinizin müşterilerinizin hedefleriyle ne kadar uyumlu olduğunu görmenizi sağlar.
Motivasyon ve Acı Noktaları: Müşterilerinizi neyin motive ettiğini ve hayal kırıklığına uğrattığını bulmak, karakterine dahil etmeniz gereken bir şeydir. Bir kez yapıldığında, kalplerini ve sadakatini kazanmak için neler yapabileceğinizi aydınlatacaktır.
Örneğin yemek yapmayı çok seven X personamın, acı noktaları, yemeği yaptıktan sonra bulaşık yıkamak için çok fazla zaman harcamak istememesi olabilir.
Aynı personamın motivasyonlarına örnek vermem gerekirse, arkadaşlarına yemek yapıp onlardan güzel yorumlar aldığı için sürekli evinde yemek daveti vermesi onun motivasyon kaynağıdır.
Diğer Gerekli Bilgiler: Personamızı neredeyse bitirdik. Yukarıda bahsettiğimiz maddeler aslında olmazsa olmazlarımızdı. Bu aşamaları tamamladıktan sonra projenize göre şekillenecek, önemli olabilecek başka bilgiler de eklenebilir. Bu, personanızın kişiliğini daha da sağlamlaştıracak ve hikayesini somutlaştıracaktır.
Unutmayın! Ayrıntılı persona sizi başarıya ulaştırabilecek bir veridir, ancak gereksiz ayrıntılar yalnızca kafa karışıklığı yaratır!
Empatinin buradaki öneminden bahsettik. O zaman etkili bir persona için empati kurabilmek çok değerli olacak. Biz insanlar nasıl iyi empati kurabiliriz? Ne olması gerekir empati kurabilmemiz için? Yukarıda söyledik ‘Kendimizi onun yerine koyabilmek.’
Birinin yerine kendimi koyabilmem için onun da benim gibi kanlı canlı biri olması gerekir. O zaman personamı daha iyi benimseyebilmek için onu ‘insanlaştırıyorum’. Öncelikle zihnimdekini somutlaştırmam gerek bu yüzden onun bir fotoğrafını koyuyorum. (İllustrasyon, sketch, resim sen ne koymak istersen!) Sonra ona bir isim veriyorum. Bu ismin akılda kalıcılığı önemli, istersen lakap da ekleyebilirsin. Yaş, cinsiyet, meslek gibi gerekli demografik bilgilerini açıklıyorum.
Zaman kısıtı, bütçe, kullanıcılar derken aslında persona yapımını etkileyen birçok parametre mevcut. Bu nedenle her araştırmacı persona yapmak istese de aynı şartlar altında olmayabilir.
Köklendikleri araştırma verilerine bağlı olarak ekiplerin persona oluşturmasının 3 farklı yolu vardır:
1. Hızlı Sonuç Arayanlara
Proto Persona, araştırma odaklı olmayan personadır. Proto personalar, yeni araştırma yapılmadan oluşturulmuş bir geçici kişilik biçimidir. Ekip, kullanıcılarının kim olduğuna ve ne istediklerine dair mevcut bilgileri (veya en iyi tahminleri) kataloglarlar. Proto personalar daha önceden oluşturulmuş mevcut kullanıcı verilerine dayanabilir, ancak çoğu durumda yalnızca kullanıcıların kim olduğu ve neye ihtiyaç duydukları hakkındaki varsayımlara dayanır.
Yani bu süreçte proto persona yapımı ortalama bi’kaç saatinizi alacaktır. Bu nedenle hem hızlı hem de düşük maliyetli olacaktır. Diğer personalarda ise bu süre haftalar hatta aylar sürebilir.
Tabii ki bu avantajların dezavantajı olarak proto personanın düşük doğruluk payı olduğunu ve geçici bir çözüm olduğunu unutmamak gerekir.
2. Takım Çalışmaları için En Uygun Olan
Qualitative Persona, kullanılabilirlik testleri veya saha çalışmaları gibi küçük veya orta örneklemli nitel araştırmalara dayanan nitel kişilerle oluşturulan personalardır. Çoğu ekip için, personalar oluşturmak için en iyi yaklaşım, sağlam keşif niteliğinde, nitel araştırmalar yürütmek (kullanıcılarla röportaj yapmak gibi) ve ardından kullanıcıları paylaşılan tutumlar, hedefler, sıkıntılı noktalar ve beklentilere göre bölümlere ayırmaktır. Niteliksel kişilikler kullanıcı verilerine dayandığından, doğrudurlar ve yalnızca analitik verilerinden, demografik bilgilerden veya varsayımlardan elde edilmesi imkansız olan kullanıcı motivasyonları, beklentileri ve ihtiyaçları hakkında temel bilgiler sağlayarak fark yaratırlar. Büyük örneklemlere ve istatistiklere dayalı olmadıklarından, her bir kişinin temsil ettiği kullanıcı popülasyonunun kesin bir oranını belirlemenin bir yolu yoktur. (Örneğin X kullanıcı tabanınızın %60 olduğunu söyleyemezsiniz.)
3. Nitel ve Nicel Araştırma Karması
Statistical Persona, persona oluşturmanın en yoğun ve emek gerektiren versiyonu, kullanıcı tabanınızın geniş bir örneğine gönderilen bir anket yoluyla veri toplamayı ve ardından benzer yanıtların kümelerini bulmak için istatistiksel analizi kullanmayı içerir. Bunları istatistiksel kişilikler olarak tanımlasak da, aslında karma yöntem kişilikler ortaya çıkar, çünkü hem nitel hem de nicel araştırmalara dayanırlar.
Bu tür personalar, ankete hangi soruların dahil edileceğini belirlemek için önceden bazı keşifsel niteliksel araştırmalar gerektirir. Belirli kullanıcılarınızın beklentileri ve ihtiyaçları hakkında sağlam bir çalışma bilgisine sahip olmanız ve yararlı olan her şeyi ortaya çıkaracak bir anket oluşturmanız gerekir.
Statistical personanın diğer yöntemlere göre avantajlı olmasının 2 büyük nedeni vardır:
1- Geniş bir örneklem sayesinde, aykırı değerlerdeki personaların fazla temsil edilmediğinden emin olabilirsiniz. (yani, alışılmadık bir zihniyete sahip bir kişinin sonuçları çarpıcı bir şekilde etkilemediğinden).
2- Her bir personanın toplam kullanıcı tabanınızın yüzde kaçını temsil ettiğini bilebilirsiniz; bu, bir personanın diğerine göre yararına olacak kararlar için yardımcı olabilir.
Statistical Personanın Eksileri
1- Bu segmentasyon pahalıdır, zaman alıcıdır ve istatistiksel analizde uzmanlık gerektirir.
2- Bir istatistikçiye veya veri bilimciye erişiminiz olmadığı sürece, bu yöntemin verimli olma ihtimali yoktur ve önerilmez.
Personaya en güzel örneklerden birini birkaç ay önce Userspots Space Club bünyesinde gerçekleştirdiğimiz ve ‘Design Monday’ adını verdiğimiz challenge’dan bahsedebilirim.
Aylar önce tüm sosyal medyada ses getiren bir dizi üzerine günlerce konuşmuştuk. Herkesin aklına farklı farklı diziler gelebilir.
Kimden mi bahsediyoruz?: Bir Başkadır
Karakterlerin derinlemesine işlendiği, hepimizi en içimizden etkileyen bu dizinin öne çıkan özelliği, hikayesi ve karakterlerin bizlerin üzerinde bıraktığı etkiydi.
Design Monday kapsamında her hafta farklı bir konu üzerine yaptığımız ve ödüller verdiğimiz bu mini yarışmalarda o haftanın konusu şuydu:
‘Bir kullanıcı olarak algılayabileceğimiz Meryem’in; acı noktalarını, motivasyonunu, amacını vb ne kadar iyi tespit edebilirsek onunla (kullanıcı ile) o kadar iyi empati kurabilir ve sorunlara iyi çözümler üretebiliriz. Tüm bu deneyimi anlamak için Meryem’e ait personayı iyi bir şekilde yaratmanı bekliyoruz. Bunu yaparken de onu en iyi anlayabileceğimiz 3 önemli özelliği belirtmen gerekiyor.’
Benim de katılımcılar arasında olduğum bu yarışmada kazanan ve beğenilen projeleri sizlerle paylaşmak istedim. Aynı zamanda siz de Space Club’a üye olup Meryem hakkında oluşturduğunuz personayı bizlerle paylaşabilirsiniz!
Evet bu hemen üstteki benim yaptığım ve kazanan projelerden bir tanesi. İçinizden biri olarak bu persona sürecini nasıl deneyimledim, nelerden yararlandım size bahsetmek istiyorum.
Öncelikle bu süreci 3 günde yürütmüştüm. Kısa bir zaman zarfında çıktılar elde etmem gerekiyordu ve bunun için en elverişli persona tipi Proto Personaydı. İnsanlarla çok fazla görüşme ve anket yapma ihtimalim yoktu. Diziyi izlemiştim ancak persona varsayımları yapabileceğim boyutta değildi. O nedenle öncelikle internetten dizideki karakterlerin açıklanması, dizide fark etmediğimiz ipuçları, bir Başkadır dizisi röportajları özellikle, Öykü Karayel’in karakter hakkında röportajlarını bolca izledim, notlar çıkardım. Kafamda belli bir profil oluştu ve bunun üzerine kafamda somutlaşan profilin kullanabileceği internet siteleri, sosyal medya hesaplarına göz gezdirerek çoğunlukla Netnografi’den yararlandım. Ve sonuçta işin grafik yönüne de odaklanmamız istenen personam oluştu.
"Persona için UX tarihinin en fazla yanlış anlaşılan çıktısı diyebilir miyiz?, personanın amacı nedir? proto persona nedir?" gibi soruların yanıtını konuştuğumuz; It Depends adlı YouTube serimizin persona konulu 1. bölümünü dinlemeden gitmeyin :)
Bu yazımızdan sonra persona hakkındaki düşünceleri ve örnekleri görmek, fikirlerinizi paylaşmak ve persona denemelerinizi sunmak için sizleri Userspots Spaceclub Yöntemler ve Araçlar'a bekleriz. :)
